1․ Ինչու՞ 4-րդ դարի վերջում հրատապ խնդիր դարձավ մայրենի գիր ու գրականություն ունենալու հարցը։
Մայրենի գիրն ու գրականությունը զարգանում էր ուրիշ պետություններում և հայ ժողովուրդը ճանաչեց նրա անհրաժեշտությունը, իսկ խնդիր դարձավ նրա պատճառով, որ հայերը չէին ուզում կորցնել իրենց պաշտամունքն ու պատիվը։

2․ Հիմնավորե՛ք, որ 5-րդ դարը հայ մշակույթի Ոսկեդարի շրջան էր։
Հայ մշակույթը բխում էր գրականությունով և պատմագրությամբ, ամեն ինչ սկսվեց Ագաթանգեղոսից, հետևցին Փարպեցին, Եղիշեն,Բուզանդը և Խորենացին։ Գրիգոր Լուսավորիչը մեծ դեր է խաղացել Ագաթանգեղոսի երկի մեջ։ Հարկ է նաև նշել Մեսրոպ Մաշտոցին, Սահակ Պարթևին և Դավիթ Անհաղթին։

3․ Ներկայացրե՛ք 10-14-րդ դարերի կրթական համակարգը։ Համեմատե՛ք այն ներկայիս Հայաստանի կրթական համակարգի հետ․ի՞նչը կուզեիք վերականգնել այսօր
Այդ ժամանակահատվածում գոյություն ունեին երկու տիպի դպրոցներ տարրական և բարձր կարգի։
Տարական դպրոցները բաժանվում էին երկւ կարգի- հասարակական, մասնավոր։
Հասարակական դպրոցները պահպանում էին եկեղեցու և պետության կարգերն ու միջոցները, իսկ մասնավոր դպրոցները կարելի է ասել նույնն էին ինչ-որ այսոր են։Նաև գոյություն ունեին վարդապետարաններ որոնքն ավարտելուց հետո ուսանողները ստանում էին վարդապետական աստիճան/դիպլոմ։ Օրինակ Մխիթար Գոշը ավարտել է մի այդպիսի վարդապետարան, հենց գոշավանքինը։

1. Ներկայացրե՛ք Արտաշես 1-ինի բարեփոխումները՝

-ռազմական և վարչական
Արտաշես Ա-ն երկիրը բաժանել է 120 գավառների/մարզերի, գավառները կառավարվել են ստրատեգոսների կողմից, նա զարգացրել է բանակը և բաժանել այն 4 բաժնի։Նա է եղել այն գերիշխանը ով որ զարգացրել է գիտությունը, արվեստը և տնտեսությունը։ 
ԵՎ Իհարկե հիմնել Արտաշատը։

-հողային.
Արտաշես Ա-ն առաջինը կատարել է հողային բարենորոգումներ կապված մասնական սեփականությունը զարգացման հետ,զբաղվել է հողատերերի կոնֆլիկտները մեղմելով։Մեծ հայքին միացրել է Փայտակարանը նաև Ուրմիա լճի արևմտյան ափերը,գրավել և միացրել Կարնո երկրամասը։ Բարենորոգմների շարան է կատարել լճերի, գետերի․ կարճ ասաց նավարկության վերաբերյալ։

2. Ներկայացրե՛ք Մեծ Հայքի պետական կարգը Արշակունիների օրոք: Համեմատե՛ք այն ՀՀ ներկայիս պետական կարգի հետ։

Մեծ Հայքի օրոք պետական կարգը տարբերվել է այսօրվա կարգից, կառավարել է թագավորը, ունեցել է անսահմանափակ իրավունք։ Այս պահին պետության կառավարիչները չունեն այդ անսահմանափակ իրավունքը։ 
Կարճ ասած մեր հանրապետությունը այս պահին կիսանախագահական է իսկ այն ժամանակ միապետություն էր։ Այսօր “իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին” և հիմա ժողովրդի խոսքը ավելի կարևոր է քան այն ժամանակ։

3. Ներկայացրե՛ք Վանի թագավորությունում կիրառված գրային համակարգերը 
Մեհենագրեր, բաղկացած են 300 հիերոգլիֆներից, նրանք գրվել են աջից ձաղ և վերից վար․
Օգտագործվել է սեպագիր համակարգեր, սկսած մ․թ․ա․ 855թ․ ավելի կոնկրետ ասված օգտագործվել են ասորեստանյա սեպագրերը։
Իշպուինի արքայի օրոք ստեղծվել է ինքնատիպ սեպագրերի համակարգ, գրվել է ձախից աջ, եղել է կազմված մոտ 200 նշանից։

1․ Ներկայացրե՛ք Կիլիկիայում հայկական պետության ստեղծման պատմական գործոնները։

Պետության/իշխանության հիմքը դրվել է 1080թ․ Ռուբինյանների կողմից, Կիլիկիա շրջանի մայրաքաղաքը փոփոխվել է ժամանակ առ ժամանակ, սկզբից եղել է Տարսոնը հետո Ադանան և վերջիվերջո Սիսը։ Որոշ ժամանակ Կիլիկյան Հայաստանը միակ պետությունն էր որը որ համարվում էր քրիստոնյա ամբողջ Մերձավոր Արևելքում։ 1198թ․ Լևոն Բ Մեծագործի թագադրումից հետո Կիլիկյան Հայաստանը վերածվեց Կիլիկիայի հայկական թագավորության, որոշ ժամանակ անց մոտակա հողերի մոտ սկսեցին հայտնվել մոնղոլներ, այդ պահին գահակալված Հեթում Ա արքան որոշեց չպատերազմի իրենց դեմ։ 14րդ դարում մոնղոլները ընդունեցին իսլամ, Կիլիկյան Հայասանը մնաց միակ պետությունը որը որ դեռ պայքարում էր։ 1375թ․ Սիսը գրավվեց մամլուքների կողմից,որոնք միշտ պայքարում էին խաչակիրների դեմ։

2․ Ներկայացրե՛ք Լևոն 1-ինի գործունեության կարևոր դրվագները։

Լևոն Ա-ի գահակալման առաջին տարում Կիլիկիայի վրա հարձակվել էին սելջուկյան թուրքերը և խաչակիրները,բայց քանի որ, Լևոն Ա-ն գիտեր որ իրենց մեջ գոյություն ունի կոնֆլիկտ նա օգտագործելով խելամիտ մեթոդներ կարողացավ վտարի նրանց իր տարածքից։ 1132թ․ Լևոն Ա-ն ազատագրել է Կիլիկիայի ծովի մոտ գտնվող հայ ժողովրդով լի բնակչությունը։ 1135-1136թ․ Երբ նա դաշնակցվեց Եդեսիայի կառավարիչների հետ, սկսեց կռիվենր մղել Ատիոքսի և Երուսաղեմի թագավորության դեմ։ Նա նաև ընդարձակեց իշխանության սահմանները դեպի հարավ և արևելք։

3․ Ներկայացրե՛ք Շահ Աբասի կազմակերպած բռնագաղթի պատճառները և հետևանքները
/գրավոր-բլոգային աշխխատանք/․1603թ․ թուրք-պարսկական պատերազմի սկզբում օսմանյան զորքը նահանջեց Նախիջևանը և երբ իմացավ որ շահը շուտով գալու է և գրավի ամբողջ աշխարհը, որոշեց թալանել Հայ ժողովրդի  տարածքը։ Չկա հաստատված պատճառ թե, ինչու էր Շահը իրականացրել հայ բնակչության բռնագաղթ բայց ենթադրվում է որ, այն եղել է պլանավորված և հետևանքները կամ պատերազմական գործողությունները չէին պատճառը։ Հետևանք եղել է հայության վերաբնակումը։

Առաջադրանք․

1. Ներկայացրե՛ք Հայաստանի ազատագրության եվրոպական և ռուսական ծրագրերը: Ձեր կարծիքով՝ դրանցից որո՞նք էին ավելի իրատեսական՝ եվրոպակա՞նը, թե՞ ռուսականը։

Եվրոպական ծրագիր 
Ներառում էր 36 կետ։ Ծրագրի իրականացմանը մասնակցում էին մի շարք երկրներ, որոնցից էին Ավստրիան,Տոսկանա և Պֆալցը, թվարկած երկրներին պետք էր աջակցեր Հռոմի պապը։
Արշավանքը իրականացվելու էր Լեհաստանի և Ռուսաստանի համաձայնությամբ: Խնդիրը նրանում էր, որ զորքերը անցնելու էին նրանց տարածքով, ծրագիրը կազմելուց ենթադրվում էր որ երկու երկրները կհամաձայնվեն նախագծին, քանզի երկուսն էլ վարում էին հակաթուրքական քաղաքականություն։ Բանակում պետք է կազմված լիներ 25 հազար զինվորից, պլանավորվում էր, որ երբ նրանք անցնեին Ռուսաստանով և Լեհաստանով նրանց պետք է միանար 2 հազարանոց մի զորաջոկատ որը նրանց Եռյակ դաշինքին տրամադրված ռազմանավերի օգնությամբ կուղեկցեր դեպի պարսկական սահման և այնտեղ պետք է սկսվեր հիմնական ռազմական գործողությունները, բացի այդ թվերից նախատեսվում էր հավաքագրել 100 հազարից ավել հայկական զորաբանակ ,որը ոգևորանք կբերեր զորքերին։ 
Նախատեսված էր Հայաստանը ազատագրել 20-25 օրում քանի որ պարսկական զորքը չուներ անհրաժեշտ սպառազինություն և ուժ։

Մոսկովյան ծրագիր 
Ներառում է 18 կետ, զորքը կազմված լինի 25 հազար մարդկանցից, որոնցից 15 հազարը հետևակ իսկ 10 հազարը հեծելազոր։ Բանակը բաժանվելու էր 2 մասի, առաջին մասը տեղաշարժվում էր Արևելյան Հայաստանով իսկ երկրորդը Կասպից Ծովի հատվածով։ Ռուսական զորքը պետք է շարժվեր 4 տարբեր ուղղություններով , Ռուսական բանակին էր միանալու 100 հազարանոց հայկական ուժերը։ Նրանց հիմնական ուղղությունն էր Երևանը, որը պլանավորած էր հռչակել ինչպես պատականություն կենտրոն։ Պլանավորված էր Արևելյան Հայաստանը ազատագրել 20 օրում։


2․ Իսկ այսօ՞ր․․․Արցախի հիմնախնդրի մասով Եվրոպա՞, թե՞ Ռուսաստան։

Իմ կարծիքով, Մոսկովյան ծրագիրը ավելի արդյունավետ կլիներ այսօրվա Արցախի հիմնախնդրի լուծման համար, քանզի փորձել ծրագիրը կատարելու համար մեր բանակները ստիպված կլինեին անցնել աշխարհագրորեն ավելի կարճ «ուղիներ»։ Նաև այն ինչ-որ նշված էր եվրոպական ծրագրում ՝ ենթադրելու մասին,որ Լեհաստանը և Ռուսաստանը մեզ թույլ կտան անցնել նրանց հողերով, քանի որ երկուսն էլ վարում են հակաթուրքական քաղաքականություն: Ամեն ինչ կարող էր ձախողվել և այսօր և այն ժամանակ, եթե մեր ենթադրությունները սխալ լինեին, ուստի մի փոքր ռիսկային էր մեր ծրագիրը հիմնել պարզապես ենթադրությունների վրա։

1. Համեմատե՛ք գաղութահայ ազատագրական գործիչների՝ Հովսեփ Էմինի, Մովսես Սարաֆյանի, Հ. Արղությանի, Հովհաննես Լազարյանի և Շահամիր Շահամիրյանի ծրագրերը մինյանց  հետ: Ո՞մ ծրագիրն եք համարում ավելի իրատեսական։

Հովսեփ Էմինի ազատագրական ծրագիրը դուր չի գալիս Անգլիայի վարչապետին և ընդհանուր առմամբ Անգլիային, բայց նա այդտեղ կանգ չի առնում։Էմինը համարելով Ռուսաստանին և Վրաստանին դաշնակից օգնություն խնդրում է հենց նրանցից, Ռուսաստանը նրան տալիս է «կանաչ լույս» և նա գնում է Վրաստան, որպեսզի բանակցի Հեռակլ II թագավորի հետ։ Հեռակլ II-ը որոշում է աջակցել Էմինին։ Էմինը Հայաստանում կապեր է հաստատում վանահայր Հովնանի հետ, որպեսզի այնտեղ էլ սկսի շարժումը։ Էմինն ու Հերակլ II-ը 1764թ․ խրախուսական նամակներն են ուղարկում Հովնանին, սակայն Երևանում խանի մարդիկ ձերբակալում են նամակատարին։ Սիեոն Երևանցի հայոց կաթողիկոսը Հերակլ II-ի արարքների մասիմ իմանալուց հետո կշտամբում է նրան և պատճառաբանում է այդ ամենը որպես հնարավոր «անզգույշ քայլեր», քանզի այդ ամենի պատճառով կարող էր սկսվել կոնֆլիկտ պարսկական իշխանության հետ։ Այդ ամենից հետո Հերակլ II-ը ստիպված է լինում Էմինին պահանջել,որպեսզի նա հեռանա իր հողերից։

Մովսես Սարաֆյանի կազմած ծրագիրը նույնպես ներառում էր Ռուսաստանը, քանզի գոյություն ուներ ընդհանուր թշնամի։ Մովսես Սարաֆյանը հույս ուներ, որ Ռուսական կայսրությունը զորք է մտցնելու Անդրկովկաս։
Ծրագիրը իր մեջ ներառում էր, օգտագործելով Վրաստանի զորքերի օգնությունը և Ռուսաստանի ճանապարհները պատերազմ սկսել Թուրքիայի դեմ։ Կազմել Ռուսաստանում ապրող հայ և վրացի կամավորներից ջոկատներ, ջոկատների հրամանատարը անպայման պետք է լիներ հայ։Նաև նշվում է,որ պետք է կազմավորվեին ջոկատներ նաև Արևմտա և Արևելա Հայերից։ Ծրագրի մեջ նաև պետք է ներգրավվեին Արցախի մելիքները։ Ազատագրումից հետո երկրի երկու մասերը պետք է միավորվեին և ձևավորվեր Հայաստանի պետությունը։ Հայոց թագավոր պետք է պատահականորեն ընտրվեր Արցախի մելիքներից մեկը։ Եվ վերջապես պետք է կնքվեր փոխօգնության պայմանագիր Ռուսաստանի հետ։ Բայց Մովսես Սարաֆյանի ծրագիրը չդիտարկվեց ռուսական կայսրության կողմից։


Կետ առ կետ Հովսեփ Արղությանի և Հովհաննես Լազարյանի ծրագիրը,
Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև կնքվելու էր հավիտենական դաշինք: 
Հայաստանում միշտ լինելու էր ռուսական զորք և հարձակումների ժամանակ կանգնելու էր մեզ պաշտպան, Հայաստանը եկամուտներից հարկեր էր վճարելու Ռուսաստանին և օգնություն փոխանցելու։
Հայաստանի թագավորը ընտրվելու էր Ռուս կայսրի կողմից։ 
Մայրաքաղաք էր առաջարկվում դառձնել Վաղարշապատը կամ Անին։
Ամենից հետո առաջարկվում էր երկու երկրների միջև կնքել առևտրական պայմանագիր։ 
Նախկին հողագործները վերադարձնելու էին իրենց կալվածքները։
Կասպից ծովի ափին Հայաստանին պետք է տրամադրվեր ապաստարան։

2․ Փորձե՛ք ներկայացնել ՀՀ-ն Ռուսաստանի և Թուրքիայի ռազմաքաղաքական ծրագրերում։ Ի՞նչ է փոխվել շուրջ 200 տարի անց /գրավոր-բլոգային աշխատանք/.
Հայաստանի Հանրապետությունը Ռուսաստանի ծրագրերում միշտ օգտագործվել է ինչպես տիկնիկ կամ «աղացած միս»։Ռուսաստանը միշտ հեշտորեն է օգտագործել ՀՀ-ին քանզի ՀՀ-ն միշտ կախված է եղել իրենից։ Ուղղակի որպեսզի թվային առաջադիմություն ունենալու իր զորքերում։
Շատ բան չի փոխվել այսօր – 200 տարի անց, ուղղակի կոնֆլիկտի մեջ իրեն տեղ է գտել Ադրբեջանը։ Ռուսաստանի օգնության բավարարելու մասին ոչ ոք տեղյակ չէ, ոչ ոք չգիտի, թե ինչքանով է օգնում ներքին գործերում, իսկ արտաքին գործերում Ռուս խաղաղապահները գրեթե դեր չեն խաղում։ Այս ամենը նմանվում է մի խաղահրապարակի Ռուսաստանի համար։

Արևելյան հարց
Օսմանյան կայսրություն մեծ ճակատագրերից մեկը որում քննարկվում էին իր ժողովրդի ազատագրման, տերությունների հարցերը։
Խնդիրը կոչվում է Արևելյան, Թուրքիայի դեմ Հունաստանի անկախության համար սկսած կոնֆլիկտի պատճառով։Արևելյան հարցի պատմությունը սկսվել է 18րդ դարում և ավարտվել է 18րդ դարի վերջ։

Հայկական հարց
Արևմտյան Հայաստանը գտնվում էր Օսմանյան կայսրության տիրապետության տակ, դրա համար բարձրացավ այս հարցը, որում քննարկվեցին Հայաստանի ազատագրումը, հայ ժողովրդի համախմբումը, հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը։
Հայկական հարցը առաջացել է այն ժամանակ երբ Հայ․ Ազգը  իրավունք չի ունեցել համարվելու սեփական և անկախ ազգ։

2. Համեմատե՛ք Սան-Ստեֆանոյի և Բեռլինի պայմանագրերում Հայաստանին և հայերին վերաբերող հոդվածները:

Սան-Ստեֆանո
Պայմանագրի 16-րդ հոդվածով նախատեսվում էր բարենորոգումներ անցկացնելու Արևմտյան Հայաստանում։
Պատերազմի հաջողությունը հույսեր ներշնչեցին Հայ քաղաքական շրջաններին։1878 թ․ Ներսես Վարժապետյանը ազգային ժողովին ներկայացրեց տեղեկագիր, որտեղ գրված էր Հայ ինքնավարության ծրագիրը, մտածվում էր որ ծրագիրը գրվախ էր Թուրքիայի և Անգլիայի կողմից, մերժվեց։
Ռուս կառավարությունը համաձայնեց Հայերի մասին կետ ավելացնել ռուս-թուրքական պայամանգրում, հոդվածը չգոհացրեց հայերին քանզի ոչ մի խոսք չկար նրանց ուզած ինքնավարության մասին։
Ռուս զորքերին իրավունք էր տրվել 6 ամիս մնալ Հայաստանում։
Պայմանագրի 19-րդ հոդվածով Ռուսաստանին էին անցնում Կարսը, Արդահանը, Բայազետը, Բաթումը, Օլթին, Արտանուջը, Արդվինը, Ալաշկերտը, Կաղզվանը և Խումարը

Բեռլին
Բեռլինի պայմանագրում հայերին էր վերաբերվում, պայմանագրի 61 հոդվածը։
Թուրքական կառավարությունը պարտադրում էր բարեփոխումներ անցկանցել Հայոց տարածքներում, այդ հարցը տրվում էր եվրոպական 6 երկրներին, որպեսզի նրանք հոգ տանեն դրա մասին։
Սա առաջին անգամն էր որ Հայկական հարցը քննարկվում էր այսքան երկրների միջև, իրադարձությունը կարելի էր բնութագրել որպես “ հեղափոխական”, Բեռլինյան կոնգրեսը մեծ հույս տվեց Հայ ժողովրդին։
Եվրոպական դիվանագիտությունից հիասթափված Հայերը ընդունեցին զինված ազատագրման մեթոդը։

3. Համառոտ ներկայացրե՛ք Զեյթունի ապստամբության նպատակը և արդյունքները /Նաև խոսեք «Հերոսապատում» նախագծի շրջանակում/:

Զեյթունի ապստամբության նպատակն էր զրջանում բնակեցնել մուսուլմանների, ապստամբությունը ծրագրել էր Օսմանյան կայսրության ղեկավարները։ Հարձակումի արդյունքն է լինում Զեյթունցիների հաղթանակը: Որոշ մարտեր հետո Օսմանյան զորքերը թուլացան և հնարավորթյուն եղավ հետ մղել թշնամու զորքը։
Այդ ամպստամբությունը վերջինը չեր, պլանավորվում էր մի այլ հարձակում բայց Ֆրանսիայի և Կոստանդնուպոլսի օգնությամբ հարձակումը տեղի չունեցավ, Զեյթունի բնակչությունը ընդունեց Օսմանյան կայսրությունը որպես գերիշխանություն։ Ֆրանսիան Զեյթունցիներից պահանջեց,որպեսզի նրանք դառնան Կաթոլիկ եկեղեցու հետևորդներ։

Հարավային Կովկասում խորհրդային կարգերի հաստատումից և Հայաստանում դաշնակցական կառավարության տապալումից հետո տարածաշրջանում հայկական ահաբեկչության ալիքը նվազեց, քանի որ ահաբեկչության գաղափարախոսների մեծ մասը լքեց Խորհրդային Միության սահմանները ։

Հայկական ահաբեկչական խմբավորումները շարունակում էին» ծառայություններ մատուցել «տարբեր քաղաքական ուժերին Մերձավոր Արևելքի երկրներում և ընդհանրապես այնտեղ, որտեղ հայտնվում էին» թեժ կետեր «և» տապակած » հոտ էր գալիս, հեշտությամբ հայտնաբերվում էր հայկական ահաբեկչության հետքը ։ Մենք չենք անդրադառնա հայ ահաբեկիչների գործունեության հանրամատչելի փաստերին և կներկայացնենք խորհրդային տարածքում կատարված ահաբեկչության քիչ հայտնի օրինակներ ։ Մասնավորապես, քիչ հայտնի է, քանի որ խորհրդային տարիներին չէին սիրում «սոռ հանել իզբայից», այն, որ հայ ահաբեկիչների կողմից իրականացվել է 1977 թվականի հունվարի 8-ին Մոսկվայում միանգամից երեք պայթյուն ՝ մետրոյում («Պերվոմայսկայա» կայարան), Բաումանի շրջանի № 15 խանութում, հոկտեմբերի 25-ին փողոցում ։ Ահաբեկչությունների հետևանքով զոհվել է 7 մարդ, վիրավորվել ՝ 37-ը ։ Խորհրդային հատուկ ծառայությունները փորձել են գտնել այդ չարագործությունները կատարած ահաբեկիչների խումբը։ Մինչդեռ ահաբեկիչների նույն խումբը մտադիր էր մի շարք պայթյուններ իրականացնել նոյեմբերի 7-ի նախօրեին (Հոկտեմբերյան հեղափոխության օրը) նույն 1977 թվականին ։

Այն ժամանակ հանցագործների որոնման համար նետվեցին ԽՍՀՄ դատախազության, ՆԳՆ և ՊԱԿ-ի լավագույն քննիչները, որոնք բացահայտեցին այդ աղմկահարույց ահաբեկչությանը ազդեցիկ հայ կուսակցական առաջնորդների մեղսակցության բազմաթիվ փաստեր ։ Գործողությունը ստացել է «պայթուցիկներ»կոդային անվանումը ։ Մոսկվայի ահաբեկչությունների վայրում հավաքված պայթուցիկ սարքերի բեկորներով քննիչները պարզել են այն դետալներն ու նյութերը, որոնք օգտագործվել են Վու-ի պատրաստման ժամանակ: Պարզելով այդ նյութերից շատերի արտադրության եւ վաճառքի վայրերը ՝ ուրվագծվել է «կասկածյալ» քաղաքների շրջանակը ՝ Երեւան, Դոնի Ռոստով եւ Խարկով ։ Ենթադրել են, որ ահաբեկչությունները կարող էին կազմակերպել ուկրաինացի կամ հայ ազգայնականները։ Ավելի ուշ ՝ Տաշքենդի օդանավակայանում, ՊԱԿ-ի աշխատակիցներից մեկն ուշադրություն է դարձրել, որ ուղեւորի ձեռքում է գտնվում պայուսակ, որը նույնական է ահաբեկիչների կողմից օգտագործվող պայուսակին: Պարզվել է, որ պայուսակը կարել են Երեւանում ։ Դա վերջնականապես նեղացրել է որոնման շրջանակը։ Ռումբերի էլեկտրասարքավորումն իրականացվել է հատուկ էլեկտրոդով, որն օգտագործվել է միայն ռազմարդյունաբերական ձեռնարկություններում: Դրա հիման վրա եկել են այն եզրակացության, որ ահաբեկիչներից մեկն աշխատում է «պորոսովկա» — ում ։ Մինչդեռ ահաբեկիչների խումբը «ճեղքել է» նոր հանցագործություն նախապատրաստելիս.նրանք պայթուցիկով պայուսակ են թողել Կուրսկի կայարանում, ինչի շնորհիվ ՊԱԿ — ին հաջողվել է հարձակվել հանցախմբի հետքի վրա: Պայուսակի քննչական զննության արդյունքում, որտեղ հայտնաբերվել են հաղորդալարերն ու ժամացույցի մեխանիզմը, հայտնաբերվել է նաեւ Երեւանից օլիմպիական բեկորներով կապույտ սպորտային բաճկոն (հույս ունենալով, որ ռումբը կպայթի, հանցագործները կատարել են անփութություն ՝ անձնական իրերը թողնելով պայուսակում): Ոտքի է հանվել ոստիկանությունը երկրի բոլոր երկաթուղային կայարաններում եւ օդանավակայաններում ՝ Անդրկովկասի ուղղությամբ։ Երեւան: Մեդիամաքս: Վրաստանի եւ Հայաստանի սահմանին ՝ «Մոսկվա — Երեւան» գնացքի երրորդ վագոնում սեւ մազերով երիտասարդ է նկատել կապույտ սպորտային տաբատով (նույն կոստյումից, ինչ կապույտ բաճկոնը), նրա մոտ վերեւի հագուստ չի եղել, նրա մոտ չեն եղել նաեւ փաստաթղթեր եւ ճանապարհային իրեր: Դա բանվոր Հակոբ Ստեփանյանն էր (ծնված 1949 թ.) ։ Նա իր ընկերոջ ՝ նկարիչ Զավեն Բաղդասարյանի հետ (1954թ.) է եղել ։ Մոսկվա մեկնելու նպատակը Ստեփանյանն ու Բաղդասարյանը չէին կարող բացատրել ։ Նրանց երկու փուլերն էլ ընթացել են դեպի Երևան ։ Ավելի ուշ Ստեփանյանի մայրը ճանաչել է որդու պայուսակը, որում եղել է ռումբ ։ Խուզարկություններ է ձերբակալվածների բնակարաններում հայտնաբերվել է նմանատիպ կոմերցիոն ծրագրերին ռումբեր, որոնք համընկնում են հայտնաբերել. Հակոբ Ստեփանյանի և Զավեն Բաղդասարյանի ձերբակալությունից հետո սահմանվեց նաև խմբի երրորդ անդամ Ստեփան Զատիկյանը։ Երեքն էլ 1979 թվականին մահապատժի են դատապարտվել եւ գնդակահարվել։ Ըստ քննության տվյալների ՝ Ստեփան Զատիկյանը եղել է ահաբեկչական գործողությունների գլխավոր կազմակերպիչն ու ղեկավարը, Ստեփանյանն ու Բաղդասարյանը ՝ նրանց անմիջական կատարողները ։ Զատիկյանը նկարիչ Հայկանուզ Խաչատրյանի և ուսանող Շահեն Հարությունյանի հետ համատեղ հիմնել է ապօրինի «Հայաստանի Ազգային միացյալ կուսակցություն»: ՆԱԿ-ը ազգայնական խումբ էր, որը նպատակ էր դրել անկախ Հայաստանի ստեղծումը ՝ ներառելով թուրքական Հայաստանի հողերը, ԽՍՀՄ-ից դուրս գալը ենթադրվում էր պլեբիսցիտի միջոցով ։ Խումբը ծավալել է ընդհատակյա ակտիվ գործունեություն, ունեցել սեփական տպարան և թողարկել «Փարոս» («Փարոս») թերթը ։ 1968 թվականին Ժակ հիմնադիրները, ինչպես նաև նրանց մի քանի հետևորդներ ձերբակալեցին և դատեցին «հակախորհրդային քարոզչության» և «հակախորհրդային կազմակերպության»մասնակցության համար ։ 1972-ին, կալանքը կրելուց հետո, Զատիկյանը սկսեց աշխատել Երեւանի էլեկտրամեխանիկական գործարանում, ԱԱԿ-ի գործունեությանը չվերադարձավ ‘ համարելով այն անհեռանկար, 1975-ին դիմում էր ներկայացրել խորհրդային քաղաքացիությունից դուրս գալու մասին եւ ձգտում էր դուրս գալ ԽՍՀՄ-ից, սակայն մերժում էր ստացել: Պահպանվել է Զատիկյանի ելույթներով տեսագրությունը: «Ես արդեն բազմիցս հայտարարել եմ, որ ես հրաժարվում եմ ձեր դատարանից և ոչ մի պաշտպանի կարիք չունեմ ։ Ես ինքս մեղադրող եմ, ոչ թե ամբաստանյալ։ Դուք ինձ ենթակա չեք դատելու, քանի որ հեղուկ — Ռուսական կայսրությունը իրավական պետություն չէ ։ Դա պետք է հստակ հիշել» ։ Զատիկյանն իր խոսքն ավարտեց հայերենով կոչով: «Փոխանցեք ուրիշներին, որ մեզ մնում է վրեժխնդրություն, վրեժխնդրություն և կրկին վրեժխնդրություն ։ ». Հունվարի 24-ին ընթերցվեց մահվան դատավճիռը, հունվարի 30-ին դատապարտյալները գնդակահարվեցին ։ Դատարանի եւ դատավճռի մասին միակ տեղեկատվությունը կենտրոնական մամուլում կարճ գրություն էր «Իզվեստիա» — ում (1979 թվականի հունվարի 31), որտեղ հիշատակվում էր միայն Զատիկյանի ազգանունը: Իսկ Հայաստանում ղեկավարությունը փորձում էր լռեցնել այդ փաստը ։ Ինչպես նշում է ԽՍՀՄ ՊԱԿ 5-րդ վարչության նախկին պետ Ֆիլիպ Բոբկովը, «Հայաստանի Կոմկուսի կենտկոմի առաջին քարտուղար Դեմիրճյանի ցուցումով հայերենով լույս տեսնող ոչ մի թերթ չի հրապարակել ահաբեկչական ակտի մասին հաղորդումները», Կ.Դեմիրճյանը խոչընդոտել է քննությանը, սակայն հետագայում ապացույցներ ներկայացնելուց հետո համաձայնել է քննչական խմբի եզրակացություններին: ԽՍՀՄ փլուզման և ղարաբաղյան հակամարտության բորբոքման ժամանակ հայ ահաբեկիչները բացահայտեցին իրենց» տաղանդները » ամբողջությամբ ։ Ընդ որում, որս էր գնում խորհրդային կուսակցական գործիչների, զինվորական պաշտոնների համար, որոնք փորձում էին դադարեցնել ադրբեջանցիների ֆիզիկական ոչնչացումն ու արտաքսումը Ղարաբաղից ։ 1991թ. ապրիլին ներքին զորքերի փոխգնդապետ Վլադիմիր Բլահոտինը սպանվել է հայազգի ահաբեկիչների կողմից ։ Սպանության գաղափարախոսն ու կազմակերպիչը ՝ Հակոբ Բաղմանյանը, հայտարարել է, որ Ղարաբաղի հայերը ԼՂԻՄ նախկին ռազմական պարետ գեներալ Սաֆոնովին դատապարտել են մահվան ։ Ահաբեկիչները փորձել են պարզել Սաֆոնովի մեքենայի հասցեն եւ համարը, սակայն սխալմամբ (զորամասի հսկիչ անցակետում, որտեղ ծառայում էին Սաֆոնովն ու Բլահոտինը) նշվել է Բլահոտինի ավտոմեքենայի համարը: Հայ ահաբեկիչները 1990-91 թթ. մահափորձ են կատարել Վիկտոր Պոլյանիչկոյի դեմ, որը 1988-1991 թթ. եղել է Ադրբեջանի Կոմկուսի Կենտկոմի 2-րդ քարտուղարը, իսկ 1990-ից գլխավորել է Լեռնային Ղարաբաղի հարցերով կազմկոմիտեն: Նրա գործունեությունը մեծապես դժվարացրել է Ղարաբաղի հայերի անեքսիան եւ բարդացրել այդ տարածաշրջանում հայ ահաբեկիչների «աշխատանքը»: Ահաբեկչական գործողությունների կատարման մասին վերջնական որոշումն ընդունվել է, ամենայն հավանականությամբ, 1990-ի նոյեմբերին, երբ Պոլյանիչկոն եւ Սաֆոնովը զիջումների չգնացին հայ անջատողականների ազգայնական տրամադրված առաջնորդներին եւ նկատելիորեն ակտիվացրեցին քաղաքական եւ ուժային գործունեությունը ‘ ուղղված ղարաբաղյան հակամարտության տարածաշրջանում իրադրության կայունացմանը: Դաշտային հրամանատարներն ու ազգայնական շարժումների առաջնորդները չեն թաքցրել, որ ահաբեկչությունները նախապատրաստվում են ։ Ինչպես նշվում է Տատյանա Չալաձեի «Ղարաբաղյան ցեղասպանություն.դատապարտված Խոջալին» գրքում, հղում անելով ռուսական աղբյուրներին և ԶԼՄ-ներին, փորձ է արվել պայթեցնել նրա վագոն-սրահը Խանքենդի երկաթուղային կայարանում (Ստեփանակերտ), կատարվել են նռնականետից կրակոցներ Խանքենդի պարետային շենքի և կազմկոմիտեի ուղղությամբ 1991 թվականի փետրվարի 23-ին և մայիսի 10-ին: Այնուհետև տեղի է ունեցել Պոլյանիչկոյի ավտոմեքենայի անդունդ ընկնելը և ավտովարորդի մահը ՝ դեռևս չպարզված հանգամանքներում 1991թ.ամռանը ։ Դրանից հետո 1991 թվականի օգոստոսի 15-ին Խանքենդի Լենինի փողոցում ուղղաթիռի գնդակոծումը եւ կազմկոմիտեի ավտոմեքենայի պայթյունը, եւ դրանք բոլորը հաջողությամբ չպսակվեցին: ԽՍՀՄ-ի փլուզումից եւ 1992-ից մինչեւ 1993-ի հուլիսը Պոլյանիչկոն հիմնականում գտնվում էր Մոսկվայում եւ ակնհայտ քաղաքական գործունեություն չէր վարում: ՀՅԴ ահաբեկիչների մոտ, որոնք ենթարկվում են ներկուսակցական կոշտ կարգապահությանը, որը խիստ կառչել է խախտումների համար, ընդունված չէ հրաժարվել պարագլուխների որոշումների կատարումից ։ Սակայն 1977 թվականին Մոսկվայի մետրոյում տեղի ունեցած ահաբեկչությունից հետո (Զատիկյանի և մյուսների գործը) Դաշնակցության ղեկավարությունն արգելեց դիվերսիոն-ահաբեկչական գործողություններ իրականացնել անմիջապես Մոսկվայում ՝ հավանաբար վախենալով խարխլել Մոսկվայի հայկական լոբբիի ամուր հիմքերը ։ Այդ պատճառով Պոլյանիչկոն, գտնվելով Մոսկվայում, կարող էր հանգիստ ապրել ու աշխատել ։ Բայց հենց որ նա նշանակվեց Կովկասում Հյուսիսային Օսիայում ժամանակավոր վարչակազմի ղեկավարի պաշտոնում, Երևանում և Խանքենդիում սկսեցին ակտիվորեն պատրաստվել ահաբեկչությանը։ Հյուսիսային Օսիայում 1993թ. օգոստոսի 1-ին տեղի ունեցած ահաբեկչական գործողության արդյունքում զոհվել է Պոլյանիչկոն ։ Ծառայողական մեքենան, որով նա գնում էր ինգուշցի դաշտային հրամանատարների հետ բանակցությունների, գնդակոծվել Է անհայտ անձանց կողմից ։ Պոլյանիչկոյի մարմնի մեջ հայտնաբերվել է 15 հրազենային վնասվածք։ Նրա հետ միասին սպանվել են Վլադիկավկազի կայազորի պետ, 42-րդ բանակային կորպուսի հրամանատար, գեներալ-մայոր Անատոլի Կորեցկին և «Ալֆա» անվտանգության գլխավոր վարչության հակաահաբեկչական խմբի սպա, ավագ լեյտենանտ Վիկտոր Կրավչուկը ։ Եվս չորս զինծառայող վիրավորվել է ։ Ըստ առկա տեղեկությունների ՝ ակցիայի անմիջական կազմակերպումն ու անցկացումը հանձնարարվել է ՀՀ Ազգային անվտանգության գլխավոր վարչության (ՀԽՍՀ ՊԱԿ) հակառակորդի տարածքում հետախուզական գործողությունների բաժնի պետի տեղակալ, փոխգնդապետ ջան Հովհաննիսյանին, ով ավարտել է ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի բարձրագույն դպրոցը: Ձերժինսկին, որտեղ անցել է հետախույզ-դիվերսանտի հատուկ պատրաստությունը ։ 1990-91 թվականներին Հայաստանի ՊԱԿ — ը նրան գործուղել է ԼՂԻՄ ՝ կազմկոմիտեի, ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի ռազմական պարետային կոմիտեի եւ Ադրբեջանի ՊԱԿ-ի հետ համատեղ աշխատելու ապօրինի զինված կազմավորումների զինաթափման ուղղությամբ: Բայց միաժամանակ Հովհաննիսյանը կապեր էր պահպանում ՀՅԴ-ի հետ և գաղտնի մասնակցում էր ԼՂԻՄ-ում իրավիճակի ապակայունացմանն ուղղված քայքայիչ ակցիաներին ։ Պաշտոնական ծառայության բերումով Հովհաննիսյանը պարետային եւ կազմկոմիտեի անդամ էր եւ կարող էր հանդիպել Պոլյանիչկոյի հետ ։ Որոշ տեղեկությունների համաձայն ՝ Պոլյանիչկոյի եւ Կորեցկի դեմ ահաբեկչությանը Օգանեսյանը ներգրավել է ինգուշին, որը հայերի կողմից գերեվարվել է Լեռնային Ղարաբաղում: Որպես մարտիկներ ահաբեկչական խմբում, ամենայն հավանականությամբ, ներգրավված են եղել հայկական «Արաբո» խմբավորման մահապարտ գրոհայիններն ու դաշտային հրամանատար Շահեն Մեղրյանի անվան ջոկատի զինյալները ։ Երկու ջոկատներն էլ գործել են Ադրբեջանի Շահումյանի (Գերանբոյի) շրջանում և ԼՂԻՄ Մարտակերտի շրջանում ։ (Այժմ Շահումյանի ջոկատը դուրս է բերվել Հայաստանի տարածք և ունի հայկական զինված ուժերի զորամիավորման կարգավիճակ) ։

Այն ժամանակ հանցագործների որոնման համար նետվեցին ԽՍՀՄ դատախազության, ՆԳՆ և ՊԱԿ-ի լավագույն քննիչները, որոնք բացահայտեցին այդ աղմկահարույց ահաբեկչությանը ազդեցիկ հայ կուսակցական առաջնորդների մեղսակցության բազմաթիվ փաստեր ։ Գործողությունը ստացել է «պայթուցիկներ»կոդային անվանումը ։ Մոսկվայի ահաբեկչությունների վայրում հավաքված պայթուցիկ սարքերի բեկորներով քննիչները պարզել են այն դետալներն ու նյութերը, որոնք օգտագործվել են Վու-ի պատրաստման ժամանակ: Պարզելով այդ նյութերից շատերի արտադրության եւ վաճառքի վայրերը ՝ ուրվագծվել է «կասկածյալ» քաղաքների շրջանակը ՝ Երեւան, Դոնի Ռոստով եւ Խարկով ։ Ենթադրել են, որ ահաբեկչությունները կարող էին կազմակերպել ուկրաինացի կամ հայ ազգայնականները։ Ավելի ուշ ՝ Տաշքենդի օդանավակայանում, ՊԱԿ-ի աշխատակիցներից մեկն ուշադրություն է դարձրել, որ ուղեւորի ձեռքում է գտնվում պայուսակ, որը նույնական է ահաբեկիչների կողմից օգտագործվող պայուսակին: Պարզվել է, որ պայուսակը կարել են Երեւանում ։ Դա վերջնականապես նեղացրել է որոնման շրջանակը։

Ռումբերի էլեկտրասարքավորումն իրականացվել է հատուկ էլեկտրոդով, որն օգտագործվել է միայն ռազմարդյունաբերական ձեռնարկություններում: Դրա հիման վրա եկել են այն եզրակացության, որ ահաբեկիչներից մեկն աշխատում է «պորոսովկա» — ում ։ Մինչդեռ ահաբեկիչների խումբը «ճեղքել է» նոր հանցագործություն նախապատրաստելիս.նրանք պայթուցիկով պայուսակ են թողել Կուրսկի կայարանում, ինչի շնորհիվ ՊԱԿ — ին հաջողվել է հարձակվել հանցախմբի հետքի վրա: Պայուսակի քննչական զննության արդյունքում, որտեղ հայտնաբերվել են հաղորդալարերն ու ժամացույցի մեխանիզմը, հայտնաբերվել է նաեւ Երեւանից օլիմպիական բեկորներով կապույտ սպորտային բաճկոն (հույս ունենալով, որ ռումբը կպայթի, հանցագործները կատարել են անփութություն ՝ անձնական իրերը թողնելով պայուսակում):

Ոտքի է հանվել ոստիկանությունը երկրի բոլոր երկաթուղային կայարաններում եւ օդանավակայաններում ՝ Անդրկովկասի ուղղությամբ։ Երեւան: Մեդիամաքս: Վրաստանի եւ Հայաստանի սահմանին ՝ «Մոսկվա — Երեւան» գնացքի երրորդ վագոնում սեւ մազերով երիտասարդ է նկատել կապույտ սպորտային տաբատով (նույն կոստյումից, ինչ կապույտ բաճկոնը), նրա մոտ վերեւի հագուստ չի եղել, նրա մոտ չեն եղել նաեւ փաստաթղթեր եւ ճանապարհային իրեր: Դա բանվոր Հակոբ Ստեփանյանն էր (ծնված 1949 թ.) ։ Նա իր ընկերոջ ՝ նկարիչ Զավեն Բաղդասարյանի հետ (1954թ.) է եղել ։ Մոսկվա մեկնելու նպատակը Ստեփանյանն ու Բաղդասարյանը չէին կարող բացատրել ։ Նրանց երկու փուլերն էլ ընթացել են դեպի Երևան ։ Ավելի ուշ Ստեփանյանի մայրը ճանաչել է որդու պայուսակը, որում եղել է ռումբ ։ Խուզարկություններ է ձերբակալվածների բնակարաններում հայտնաբերվել է նմանատիպ կոմերցիոն ծրագրերին ռումբեր, որոնք համընկնում են հայտնաբերել. Հակոբ Ստեփանյանի և Զավեն Բաղդասարյանի ձերբակալությունից հետո սահմանվեց նաև խմբի երրորդ անդամ Ստեփան Զատիկյանը։ Երեքն էլ 1979 թվականին մահապատժի են դատապարտվել եւ գնդակահարվել։

Ըստ քննության տվյալների ՝ Ստեփան Զատիկյանը եղել է ահաբեկչական գործողությունների գլխավոր կազմակերպիչն ու ղեկավարը, Ստեփանյանն ու Բաղդասարյանը ՝ նրանց անմիջական կատարողները ։ Զատիկյանը նկարիչ Հայկանուզ Խաչատրյանի և ուսանող Շահեն Հարությունյանի հետ համատեղ հիմնել է ապօրինի «Հայաստանի Ազգային միացյալ կուսակցություն»: ՆԱԿ-ը ազգայնական խումբ էր, որը նպատակ էր դրել անկախ Հայաստանի ստեղծումը ՝ ներառելով թուրքական Հայաստանի հողերը, ԽՍՀՄ-ից դուրս գալը ենթադրվում էր պլեբիսցիտի միջոցով ։ Խումբը ծավալել է ընդհատակյա ակտիվ գործունեություն, ունեցել սեփական տպարան և թողարկել «Փարոս» («Փարոս») թերթը ։ 1968 թվականին Ժակ հիմնադիրները, ինչպես նաև նրանց մի քանի հետևորդներ ձերբակալեցին և դատեցին «հակախորհրդային քարոզչության» և «հակախորհրդային կազմակերպության»մասնակցության համար ։ 1972-ին, կալանքը կրելուց հետո, Զատիկյանը սկսեց աշխատել Երեւանի էլեկտրամեխանիկական գործարանում, ԱԱԿ-ի գործունեությանը չվերադարձավ ‘ համարելով այն անհեռանկար, 1975-ին դիմում էր ներկայացրել խորհրդային քաղաքացիությունից դուրս գալու մասին եւ ձգտում էր դուրս գալ ԽՍՀՄ-ից, սակայն մերժում էր ստացել:

Պահպանվել է Զատիկյանի ելույթներով տեսագրությունը: «Ես արդեն բազմիցս հայտարարել եմ, որ ես հրաժարվում եմ ձեր դատարանից և ոչ մի պաշտպանի կարիք չունեմ ։ Ես ինքս մեղադրող եմ, ոչ թե ամբաստանյալ։ Դուք ինձ ենթակա չեք դատելու, քանի որ հեղուկ — Ռուսական կայսրությունը իրավական պետություն չէ ։ Դա պետք է հստակ հիշել» ։ Զատիկյանն իր խոսքն ավարտեց հայերենով կոչով: «Փոխանցեք ուրիշներին, որ մեզ մնում է վրեժխնդրություն, վրեժխնդրություն և կրկին վրեժխնդրություն ։ ». Հունվարի 24-ին ընթերցվեց մահվան դատավճիռը, հունվարի 30-ին դատապարտյալները գնդակահարվեցին ։ Դատարանի եւ դատավճռի մասին միակ տեղեկատվությունը կենտրոնական մամուլում կարճ գրություն էր «Իզվեստիա» — ում (1979 թվականի հունվարի 31), որտեղ հիշատակվում էր միայն Զատիկյանի ազգանունը: Իսկ Հայաստանում ղեկավարությունը փորձում էր լռեցնել այդ փաստը ։ Ինչպես նշում է ԽՍՀՄ ՊԱԿ 5-րդ վարչության նախկին պետ Ֆիլիպ Բոբկովը, «Հայաստանի Կոմկուսի կենտկոմի առաջին քարտուղար Դեմիրճյանի ցուցումով հայերենով լույս տեսնող ոչ մի թերթ չի հրապարակել ահաբեկչական ակտի մասին հաղորդումները», Կ.Դեմիրճյանը խոչընդոտել է քննությանը, սակայն հետագայում ապացույցներ ներկայացնելուց հետո համաձայնել է քննչական խմբի եզրակացություններին: ԽՍՀՄ փլուզման և ղարաբաղյան հակամարտության բորբոքման ժամանակ հայ ահաբեկիչները բացահայտեցին իրենց» տաղանդները » ամբողջությամբ ։ Ընդ որում, որս էր գնում խորհրդային կուսակցական գործիչների, զինվորական պաշտոնների համար, որոնք փորձում էին դադարեցնել ադրբեջանցիների ֆիզիկական ոչնչացումն ու արտաքսումը Ղարաբաղից ։ 1991թ. ապրիլին ներքին զորքերի փոխգնդապետ Վլադիմիր Բլահոտինը սպանվել է հայազգի ահաբեկիչների կողմից ։ Սպանության գաղափարախոսն ու կազմակերպիչը ՝ Հակոբ Բաղմանյանը, հայտարարել է, որ Ղարաբաղի հայերը ԼՂԻՄ նախկին ռազմական պարետ գեներալ Սաֆոնովին դատապարտել են մահվան ։ Ահաբեկիչները փորձել են պարզել Սաֆոնովի մեքենայի հասցեն եւ համարը, սակայն սխալմամբ (զորամասի հսկիչ անցակետում, որտեղ ծառայում էին Սաֆոնովն ու Բլահոտինը) նշվել է Բլահոտինի ավտոմեքենայի համարը:

Հայ ահաբեկիչները 1990-91 թթ. մահափորձ են կատարել Վիկտոր Պոլյանիչկոյի դեմ, որը 1988-1991 թթ. եղել է Ադրբեջանի Կոմկուսի Կենտկոմի 2-րդ քարտուղարը, իսկ 1990-ից գլխավորել է Լեռնային Ղարաբաղի հարցերով կազմկոմիտեն: Նրա գործունեությունը մեծապես դժվարացրել է Ղարաբաղի հայերի անեքսիան եւ բարդացրել այդ տարածաշրջանում հայ ահաբեկիչների «աշխատանքը»: Ահաբեկչական գործողությունների կատարման մասին վերջնական որոշումն ընդունվել է, ամենայն հավանականությամբ, 1990-ի նոյեմբերին, երբ Պոլյանիչկոն եւ Սաֆոնովը զիջումների չգնացին հայ անջատողականների ազգայնական տրամադրված առաջնորդներին եւ նկատելիորեն ակտիվացրեցին քաղաքական եւ ուժային գործունեությունը ‘ ուղղված ղարաբաղյան հակամարտության տարածաշրջանում իրադրության կայունացմանը: Դաշտային հրամանատարներն ու ազգայնական շարժումների առաջնորդները չեն թաքցրել, որ ահաբեկչությունները նախապատրաստվում են ։ Ինչպես նշվում է Տատյանա Չալաձեի «Ղարաբաղյան ցեղասպանություն.դատապարտված Խոջալին» գրքում, հղում անելով ռուսական աղբյուրներին և ԶԼՄ-ներին, փորձ է արվել պայթեցնել նրա վագոն-սրահը Խանքենդի երկաթուղային կայարանում (Ստեփանակերտ), կատարվել են նռնականետից կրակոցներ Խանքենդի պարետային շենքի և կազմկոմիտեի ուղղությամբ 1991 թվականի փետրվարի 23-ին և մայիսի 10-ին: Այնուհետև տեղի է ունեցել Պոլյանիչկոյի ավտոմեքենայի անդունդ ընկնելը և ավտովարորդի մահը ՝ դեռևս չպարզված հանգամանքներում 1991թ.ամռանը ։ Դրանից հետո 1991 թվականի օգոստոսի 15-ին Խանքենդի Լենինի փողոցում ուղղաթիռի գնդակոծումը եւ կազմկոմիտեի ավտոմեքենայի պայթյունը, եւ դրանք բոլորը հաջողությամբ չպսակվեցին:

ԽՍՀՄ-ի փլուզումից եւ 1992-ից մինչեւ 1993-ի հուլիսը Պոլյանիչկոն հիմնականում գտնվում էր Մոսկվայում եւ ակնհայտ քաղաքական գործունեություն չէր վարում: ՀՅԴ ահաբեկիչների մոտ, որոնք ենթարկվում են ներկուսակցական կոշտ կարգապահությանը, որը խիստ կառչել է խախտումների համար, ընդունված չէ հրաժարվել պարագլուխների որոշումների կատարումից ։ Սակայն 1977 թվականին Մոսկվայի մետրոյում տեղի ունեցած ահաբեկչությունից հետո (Զատիկյանի և մյուսների գործը) Դաշնակցության ղեկավարությունն արգելեց դիվերսիոն-ահաբեկչական գործողություններ իրականացնել անմիջապես Մոսկվայում ՝ հավանաբար վախենալով խարխլել Մոսկվայի հայկական լոբբիի ամուր հիմքերը ։ Այդ պատճառով Պոլյանիչկոն, գտնվելով Մոսկվայում, կարող էր հանգիստ ապրել ու աշխատել ։ Բայց հենց որ նա նշանակվեց Կովկասում Հյուսիսային Օսիայում ժամանակավոր վարչակազմի ղեկավարի պաշտոնում, Երևանում և Խանքենդիում սկսեցին ակտիվորեն պատրաստվել ահաբեկչությանը։ Հյուսիսային Օսիայում 1993թ. օգոստոսի 1-ին տեղի ունեցած ահաբեկչական գործողության արդյունքում զոհվել է Պոլյանիչկոն ։ Ծառայողական մեքենան, որով նա գնում էր ինգուշցի դաշտային հրամանատարների հետ բանակցությունների, գնդակոծվել Է անհայտ անձանց կողմից ։ Պոլյանիչկոյի մարմնի մեջ հայտնաբերվել է 15 հրազենային վնասվածք։ Նրա հետ միասին սպանվել են Վլադիկավկազի կայազորի պետ, 42-րդ բանակային կորպուսի հրամանատար, գեներալ-մայոր Անատոլի Կորեցկին և «Ալֆա» անվտանգության գլխավոր վարչության հակաահաբեկչական խմբի սպա, ավագ լեյտենանտ Վիկտոր Կրավչուկը ։ Եվս չորս զինծառայող վիրավորվել է ։

Ըստ առկա տեղեկությունների ՝ ակցիայի անմիջական կազմակերպումն ու անցկացումը հանձնարարվել է ՀՀ Ազգային անվտանգության գլխավոր վարչության (ՀԽՍՀ ՊԱԿ) հակառակորդի տարածքում հետախուզական գործողությունների բաժնի պետի տեղակալ, փոխգնդապետ ջան Հովհաննիսյանին, ով ավարտել է ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի բարձրագույն դպրոցը: Ձերժինսկին, որտեղ անցել է հետախույզ-դիվերսանտի հատուկ պատրաստությունը ։ 1990-91 թվականներին Հայաստանի ՊԱԿ — ը նրան գործուղել է ԼՂԻՄ ՝ կազմկոմիտեի, ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի ռազմական պարետային կոմիտեի եւ Ադրբեջանի ՊԱԿ-ի հետ համատեղ աշխատելու ապօրինի զինված կազմավորումների զինաթափման ուղղությամբ: Բայց միաժամանակ Հովհաննիսյանը կապեր էր պահպանում ՀՅԴ-ի հետ և գաղտնի մասնակցում էր ԼՂԻՄ-ում իրավիճակի ապակայունացմանն ուղղված քայքայիչ ակցիաներին ։ Պաշտոնական ծառայության բերումով Հովհաննիսյանը պարետային եւ կազմկոմիտեի անդամ էր եւ կարող էր հանդիպել Պոլյանիչկոյի հետ ։ Որոշ տեղեկությունների համաձայն ՝ Պոլյանիչկոյի եւ Կորեցկի դեմ ահաբեկչությանը Օգանեսյանը ներգրավել է ինգուշին, որը հայերի կողմից գերեվարվել է Լեռնային Ղարաբաղում: Որպես մարտիկներ ահաբեկչական խմբում, ամենայն հավանականությամբ, ներգրավված են եղել հայկական «Արաբո» խմբավորման մահապարտ գրոհայիններն ու դաշտային հրամանատար Շահեն Մեղրյանի անվան ջոկատի զինյալները ։ Երկու ջոկատներն էլ գործել են Ադրբեջանի Շահումյանի (Գերանբոյի) շրջանում և ԼՂԻՄ Մարտակերտի շրջանում ։ (Այժմ Շահումյանի ջոկատը դուրս է բերվել Հայաստանի տարածք և ունի հայկական զինված ուժերի զորամիավորման կարգավիճակ) ։

1993 թվականին, արդեն Պոլյանիչկոյի դեմ մահափորձից հետո, Հովհաննիսյանը Մոսկվայում ձերբակալվել էր ՌԴ անվտանգության նախարարության ահաբեկչության դեմ պայքարի վարչության եւ գլխավոր զինվորական դատախազության աշխատակիցների կողմից ՝ Ադրբեջանի եւ Դաղստանի տարածքում երկաթուղային եւ խողովակաշարային տրանսպորտում դիվերսիոն գործողություններ կազմակերպելու մեղադրանքով: Նրա ձերբակալությանը նախորդել է Ադրբեջանի տարածքում ադրբեջանական երկաթուղում դիվերսիա իրականացրած ոմն Խատկովսկու բացահայտումը ։ Հովհաննիսյանի հետ միասին քրեական պատասխանատվության են ենթարկվել ազգությամբ հայ եւս երկու ահաբեկիչներ, որոնցից մեկը ՝ մայոր Սիմոնյանը, եղել է ՌԴ ԱԴԾ-ի ահաբեկչության դեմ պայքարի բաժնի նախկին խորհրդատուն: 1996թ. Մարտին Հովհաննիսյանը դատապարտվեց 6 տարվա ազատազրկման եւ օտարերկրացիների համար քրեակատարողական հիմնարկ տեղափոխվեց (Մորդովիա, Պոտմա-Դուբրովլագ), Սիմոնյանը ՝ 3 տարվա ազատազրկման, սակայն դատարանի դահլիճում ազատ արձակվեց կալանքից, քանի որ նրան տրվել է նախնական կալանքի ժամկետը: Ըստ առկա տեղեկությունների ՝ Հայաստանում, որտեղ նա մեկնել է, նրան շնորհվել է գնդապետի կոչում ։ Նշենք, որ ՌԴ գլխավոր զինվորական դատախազության քննիչները ՝ արդարադատության գեներալ-մայոր Դուհանինի գլխավորությամբ, գործի քննության ժամանակ բախվել են հայկական մոսկովյան լոբբիի եւ նրա հետ կապված ռուս քաղաքական գործիչների ուժեղ հակազդեցության հետ: Երեւան: Մեդիամաքս: ձերբակալված երեք հայ հետախույզների գործով հարցերի լուծման համար Մոսկվա է ժամանել Հայաստանի նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը: Աշխատանքից ազատվել են Երեւանում Ռուսաստանի դեսպանը եւ Մոսկվայում Հայաստանի դեսպանը ։ Այդ դեպքերից կարճ ժամանակ անց Հայաստանում արգելվեց «Դաշնակցություն» կուսակցության գործունեությունը, և այն կրկին անցավ անլեգալ վիճակի ։ Բայց 1998 թվականին հայկական խորհրդարանի գնդակահարությունից հետո հայ ահաբեկիչների կողմից, որը մի շարք ազդեցիկ քաղաքական գործիչների կյանք խլեց, որոշ ժամանակ անց հաջորդեց նախագահ Տեր-Պետրոսյանի հրաժարականը ։ Իսկ իշխանության եկած Քոչարյանը, հավանաբար, ի երախտագիտություն դաշնակների ցուցաբերած «օգնության» համար, կրկին օրինականացրել է ՀՅԴ-ի գործունեությունը Հայաստանում ։

Մեծ հաշվով Հայաստանը աշխարհի հազվագյուտ երկրներից մեկն է, որտեղ պետական մակարդակով քարոզվում և պահպանվում է ահաբեկչության գաղափարախոսությունը ։ Մասնավորապես, Հայաստանում ԱՍԱԼԱ-ի աշխարհահռչակ «կազմակերպության ահաբեկիչ Մոնթե Մելքոնյանի ծննդյան 50-ամյակի կապակցությամբ, որն այդ երկրում ազգային հերոս է կոչվում, որը 20-րդ դարի գլխավոր ահաբեկիչ Ռամիրոսի» Շակալա «աշակերտն է ։ Ահաբեկիչների անուններն են Հայաստանի փողոցները, այգիները, դպրոցները, ձեռնարկությունները ։ Կա դպրոց, փողոց և Մելքոնյանի անվան թանգարան։ Հայաստանում գործում է Մելքոնյանի անվան հիմնադրամը, որը ղեկավարում է ահաբեկչի կինը ՝ Սեդա Մելքոնյանը ։ Բանդիտի անունով կոչվել է նաեւ ՀՀ պաշտպանության նախարարության դիվերսիոն կենտրոններից մեկը Մելքոնյանի անձի մանրամասները պարզելու համար բավական էր դիտել հենց հայկական կայքերը, որոնք չեն թաքցնում նրա պատկանելությունը 20-րդ դարի ամենահոգեբանական ահաբեկչական կազմակերպություններից մեկին ։ Օրինակ ՝ հայկական կայքում Fedayi.Ru բերվում է Մելքոնյանի ահաբեկչական գործողությունների ցանկը (հայկական մեկնաբանությամբ դրանք անվանվում են ոչ թե ահաբեկչություններ, այլ սխրանքներ) ։ Այստեղից կարելի է իմանալ, որ Asala ահաբեկչական կազմակերպության առաջնորդներից մեկը հանդիսացող Մելքոնյանը (նույն ինքը ՝ «Ավոն») ծրագրել և կազմակերպել է «Վան» ահաբեկչական գործողությունը (Ֆրանսիայում Թուրքիայի հյուպատոսության գրավումը 1981թ.սեպտեմբերի 24-ին), ինչպես նաև մի շարք այլ ահաբեկչություններ Մերձավոր Արևելքում և Եվրոպայի երկրներում թուրքական օբյեկտների դեմ ։

ASALA-ի ամենադաժան ահաբեկչություններից մեկը համարվում է 1983 թվականի հուլիսի 15-ին Փարիզի «Օռլի» օդանավակայանում տեղի ունեցած պայթյունը ։ Այդ ահաբեկչության հետեւանքով 8 մարդ Է զոհվել, 60-ը ՝ վիրավորվել ։ 1985 թ. նոյեմբերին Մելքոնյանին ձերբակալեցին Փարիզում և դատապարտեցին 6 տարվա ազատազրկման (ճիշտ է, 3,5 տարի անց նրան հաջողվեց ազատ արձակվել)։ Այնուհետև ահաբեկիչը տեղափոխվում է Հայաստան, որտեղ նրա ունակությունները պահանջված էին.Մելքոնյանը հանդիսանում է Ադրբեջանի տարածքում ահաբեկչությունների կազմակերպիչներից մեկը ։ Ըստ առկա տեղեկությունների ՝ Մելքոնյանի խմբավորումը աչքի է ընկել Ադրբեջանի քաղաքացիներից պատանդների նկատմամբ հատուկ վայրագություններով։ 1993 թվականի հունիսին ադրբեջանական բանակի ստորաբաժանումները հակաահաբեկչական գործողության ընթացքում ոչնչացրել են ահաբեկչին։

Հայ պատմագրությանը սկիզբ է տվել Ագաթանգեղոսը իր «Հայոց Պատմություն» կոչվաց երկով որը մինչ այսօր բավականին հայտնի է, այն ընդգրկում է հայոց պատմության 3րդ-ից 4րդ դարերի մասին տեղեկություն։Մեծամասնորեն երկը կենտրոնանում է Գրիգոր Լուսավորչի կյանքի վրա, իր հավատքի մասին տողեր, Խոր Վիրապում բանտարկումը և նրա տեսիլքը։Գրիգոր Լուսավորչին նվիրված էջերը կարելի է անվանել քրիստոնեության գովաբանական քարոզ,երկը իր մեջ նաև ներառում է «Պարսից պատերազմ» ավանդավեպը, Հռիփսիմյան կույսերի վկայաբանությունը որը հետո կապնվում է հեթանոս արքա Տրդատի հետ։ Ագաթանգեղոսը Տրդատին նկարագրում է օգտագործելով խոսքեր որոնք ապացուցում են նրա ֆիզիկապես ուժեղ մարմնակազմությունը, բայց այդ ամենը արվում է որպեսզի ապացուցվի այն փաստը,որ նույնիսկ ֆիզիկապես ուժեղը չի կարող դիմադրել հոգևոր ուժին։
Բուզանդը եղել է այն մարդը, ով շարունակեց Ագաթանգեղոսի սկսածը։ Փավստոս Բուզանդի շարադրանքները մեծամասնորեն եղել են ժողովրդական զրույցների հիմման վրա ընգրկելով «Պարսից պատերազմ»-ից մեծ մաս։
Փավստոս Բուզանդը սկսել է երկը Տրդատի մահից հետո, հացրել մինչև այն պահը երբ Հայաստանը բաժանվեց Բյուզանդիայի ու Պարսկատանի միջև։Իր երկում շատ տողեր են նվիրված արքաների, նախարարների և հոգևոր առաջնորդների զրույցներին։ Նա փառաբանել է քրիստոնեությունը և եղել հայոց տերերի միաբանության գաղափարի կողմնակից, նա քննադատել է Արշակունի թագավորների վարքը բայց պաշտպանել կենտրոնացված օրինական պետականության գաղափարը։ Ի դեպ, պետք է նշեմ, որ Բուզանդի գրելաոճը նկարագրվում էր որպես աշխույժ։

Եղիշեն գրել է իր գլխավոր երկը նվիրված Վարդանանց պատմությանը։ Սկզբից Եղիշեն նկարագրում է իրադարձությունները, թե ինչու է պատերազմ սկսվում և այլն։ Պատերազմի պատճառ է լինում պարսկական արքունիքի մի քաղաքականություն, որը ձգտում էր ստեղծել մի միաձույլ պետություն վերացնելով Հայաստանում իշխող քրիստոնեությունը և հաստատելով պարսկական կրոնը։ Հայ ժողովրդին իհարկե այդ գաղափարը դուր չի գալիս և Պարսկաստանի դեմ է դուրս գալիս ամբողջ Հայաստանը։ Գլուխ է անցնում սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանը, պատերազմի վերջը Ավարայրի ճակատամարտն է լինում որտեղ վերջանում է Վարդան Մամիկոնյանի պատմությունը, բայց նրա նահատակվելը անարժեք չէ, պարսից արքունիքը ստիպված կատարում է զիջումներ։ Եղիշեն իր ոճը օգտագործելով ավելի շատ փորձել է ոգեշնչել ընթերցողներին, որպեսզի ընթերցողը հասկանա թե ինչպիսի քաջ և դյուցազուն նախնիներ է ունեցել հայ ժողովուրդը։

Ղազար Փարպեցին սովորել և հասունացել է հայոց սպարապետ Վահան Մամիկոնյանի հետ,ուսման համար ճամփորդել է դեպի Բյուզանդիա, վերադառնալուց հետո սկսել է զբաղվել կրթական գործով, որոշ ժամանակներ անց երբ Վահան Մամիկոնյանը կոչում ուներ, Փարպեցուն նշանակում է որպես Էջմիածնի վանահայր, նա բարեկարգում է վանքը, հիմնում գրադարան, ժամանակ անց որոշ հոգևորականներ զրպատում և հալածում են նրան,նա լքում է հայրենիքը և ուղղում նամակ Վահանին,որտեղ բացատրում դրությունը ապացուցում իր անմեղությունը և բերում փաստեր հակասող հոգևորականների կողմից ասված ստերին, Վահանը Ղազարին հետ է կանչում և պատվիրում է նրանից,որպեսզի Փարպեցին գրի «Հայոց Պատմությունը»
Այդ պահից սկսած Փարպեցին կենտրոնանում է այդ գործի վրա, իր մատյանը նեռարում է չափազանց շատ տեղեկություն, մոտ հարյուր տարվա պատմություն սկսած Հայաստանի մասնատումից։ Գովաբանում են նրա գրված պամության վերջին դրվագը՝ Վահանանց պատերազմը և իր ոճից եկող նկարագրությունների քանակը։ Փարպեցին նկարագրել է Վահանին ինչպես հայրենիքի անձնազոհ պաշտպան։

1. Ներկայացրե՛ք  Հայկական լեռնաշխարհը եզերող լեռնաշղթաները, բարձր լեռնագագաթները, խոշոր գետերը, լճերը, Մեծ Հայքի 15 նահանգները։
Հայկական լեռնաշխարհը այն տարածքն է, որտեղ ժամանակի հետ ծնունդ է առել Հայ ժողովուրդը և ինքնաբերաբար գրվել է նրանց կենսագրությունը։ Լեռնային կղզու հյուսիսի վրա սկսվում է Կուր Գետը, հյուսիս-արևմուտքումը շրջապատված է Պոնտոսի լեռներով, հարավում գտնվում է Հայկական Տավրոսի լեռնաշղթան և Հյուսիսային միջնագետքի հարթավայրը։ Արևելքում գտնվում է Ուրմիա լիճը, արևմուտքում գտնվում է լեռնաշխարհի կենտրոնական մասը (միջնաշխարհը)։ Հյուսիսից հարավ-արևելք գտնվում է փոքր Կովկաս լեռնաշղթան։Արևելքից ձգվում է Հայկական Պար լեռնաշղթան։
Արագածը ՀՀ-ի ամենաբարձր լեռն է (4096մ)
Երկրորդը Կապուտջուղն է (3906մ)
Ամենաբարձր գագաթը լեռնաշխարհում Մեծ Արարատն է (5165մ), որը կողքին գտնվում է Փոքր Արարատը(3925մ)
Հայկական լեռնաշխարհի խոշոր գետերից մեկն է Եփրատ գետը(500կմ), որը ունի երկու ճյուղ, Արևմտյան Եփրատ և Արևելյան Եփրատ։ Մյուսները Ճորոխն է (345կմ) և Կուր գետը (1113կմ) և իհարկե Արաք գետը, մոտ 1000կմ երկարությամբ,նա ամբողջապես հոսում է Հայաստանի տարածքով։
Հայկական լեռնաշխարհում երկրորդ ամենա բարձր գագաթը դա Սիփանն է (4434մ)
Լեռնաշխարհում երեք ամենամեծ լճերն են Սևանը(Ծովի մակերևույթից բարձր է 1916մ), Վանը(Ծովի մակերևույթից բարձր է 1720մ) և վերևում նշված Ուրմիան: 
Հայ ժողովրդի կյանքում ամենամեծ դերը ունեցել է Մեծ Հայքը, Մեծ Հայքը բաժանվել է 15 մեծ նահանգների, ժամանակ է եղել երբ նահանգները անվանել են “աշխարհներ”քանզի նրանց տարածքները եղել են խոշոր։ Նահանգներն են՛ Գուգարքը,Տայքը,Բարձր Հայքը,Ծոփքը,Աղձնիքը,Տուրուբերանը,Կորդուքը,Մոկքը,Վասպուրականը,Պարսկահայքը,Փայտակարանը,Ուտիքը,Արցախը,Սյունիքը և Այրարատը։

2. Օգտվելով տարբեր աղբյուրներից՝ ներկայացրե՛ք հայոց ծագումնաբանության վերաբերյալ հայկական ավանդազրույցը։
Գոյություն ունեն տարբեր ավանդազրույցներ, մինչև 19րդ դար ամենատարածվածն է եղել առասպելական տարբերակը, գրի արված Խորենացու կողմից (Հայկ և Բել)

3. Ներկայացրե՛ք Վանի արքաների կատարած բարեփոխումները և շինարարական աշխատանքները։ 
Սարդուրի Ա-ն դիմակայել է Ասորեստանի կողմից կազմակերպված կողոպտչական արշավանքներին, ինչպես որ նախորդ արքաները այնպես էլ ինքը ընդարձակել և ամրապնդել է թագավորությունը։ Նա հիմնադրել է Տուշպան բերդաքաղաքը։
Իշպուինի թագավորը ունեցել է շատ մեծ դեր թագավորության ռազմական բարեփոխումների մեջ,բանակի բարելավումը բերեց տիրության ընդլայնմանը, սահմանների ընդարձակմանը։ Արձանագրությունների մեջ նշվում են փաստեր նրա հաղթական արշավանքների մասին։ Նա ստեղծեծ տեղական սեպագիր որից հետո ամբողջ թագավորության համար ստեղծեծ դիցարան։ 
Հայկական Պար լեռնաշղթան թագավորության հյուսիսային սահմանը դարձնելուց հետո նա նվաճեց Կոտուր-Վասպուրականի լեռներից մինչև Արաքս ձգվող տարածքը:

Որոշ ժամանակ Իշպուինին և նրա որդի Մենուան թագավորել են համատեղ, Մենուայի բարեփոխումներից կարելի է նշել բազմաթիվ ամրոցների և տաճարների կառուցումը։ Հյուսիսում Մենուան կառուցել է Մենուախինիլի քաղաք-ամրոցը, նրա թագավորելու ժամանակ իր զորքերը տարել են լիքը հաղթանակներ, որի արդյունքում ամրապնդվել են Վանի թագավորության դիրքերը հյուսիսում։ Շատ մեծ ձեռքբերում կարելի է համարել նրա Ասորեստանի դիմաց պատերազմի տարած հաղթանակը։ Կարևոր բարեփոխումներից մեկը կարելի է համարել նրա կառուցած ոռոգման ցանցը որը մինչև հիմա գործում է, ջրանցքը եղել է լայն, 72կմ երկարությամբ, նա նաև ջրանցքներ է անցկացրել Վանա լճի մոտակա ավազաններում։ 

Արգիշտի Ա-ն
Նա է եղել այն արքան որը Վանի թագավորությունը հասցրել է հզորության գագաթնակետին, նրա գահակալ լինելու ժամանակ Ասորեստանը երեք կողմից շրջապատել է։Աա արշավել է դեպի Դիաուխի որպեսզի միացնի իր տերությունը Սվանա լճի ավազանի իշխանությանը։ Նա հիմնադրել է Էրեբունի ամրոցը և դրանից հետո կառուցել Արգիշտխինիլին։ Վանի սահմանները ընդլայնել է մինչև Պարսից ծոց։

Համեմատե՛ք Վանի թագավորության և Հայկազուն Երվանդականների թագավորության պետական կարգը /գրավոր-բլոգային աշխատանք/.

Երկու թագավորություններն էլ ունեցել են միապետ թագավոր և համարվել են միապետական պետություններ, կրոնները տարբեր են եղել, դիցարանը ուրիշ է եղել, բանակը (կարճ ասած ռազմական ուժը) նույնպես տարբերվել է։